Od tłumacza: poniższy tekst opisuje jak twórcy jednego z najpopularniejszych stylów Taijiquan, legendarna rodzina Yang praktykowała swój styl jako sztukę walki. Tekst tłumaczy logicznie ułożony, bardzo ciężki program treningowy, rozpisany na konkretne poziomy i etapy treningu. Współcześnie tradycyjne szkoły Taijiquan w dużej mierze inspirują się tymi wskazówkami, jednak nie stosują ich zbyt dokładnie, ponieważ zmieniły się cele, możliwości i potrzeby współczesnych adeptów tej sztuki.

Styl Yang jest obecnie najpopularniejszą odmianą Taijiquan, uprawianą na całym świecie dla zdrowia i samoobrony. Zazwyczaj uczy się dziś najpierw całej formy, a dopiero później koryguje poszczególne postawy. Tradycyjne podejście do nauki Taijiquan było jednak zupełnie inne, znacznie bardziej męczące i żmudne, gdyż celem treningu było przede wszystkim osiągnięcie wysokiej sprawności w sztuce walki.

Legendy głoszą, że aby uniknąć treningów, jeden z synów twórcy stylu – Yang Ban Hou uciekał wielokrotnie z domu(…). Tak ciężki był wtedy reżim treningowy.

Wu Tu Nan, niedawno zmarły ekspert w dziedzinie Taijiquan i równocześnie znany historyk, był zmuszany do ćwiczeń pod wysokim, kuchennym stołem, gdyż jego nauczyciel chciał mieć pewność, że forma wykonywana jest dostatecznie nisko, a środek ciężkości nie podnosi się niepotrzebnie.

Wu Tu Nan ćwiczący pod stołem

Yang Zheng Ji (jeden z synów Yang Cheng Fu) wspomina, że po treningach nie miał siły wejść po schodach do swojego pokoju i musiał się tam czołgać na czworakach.

Taijiquan stanowiło priorytet: było ważniejsze niż nauka w szkole lub cokolwiek innego. Trening, nawet dla małych dzieci od samego początku był bardzo intensywny. Postawy ćwiczono tak długo, aż były wykonywane absolutnie poprawnie. (…)

Techniki pokazywano początkującym w wersji dość obszernej, a następnie zmniejszano zakres ruchów w taki sposób, żeby jednak nie traciły nic ze swojej skuteczności. Na koniec ruch znów był wydłużany, co pozwalało szlifować nawet jego najdrobniejsze fragmenty.

 

PODSTAWOWY POZIOM ZAAWANSOWANIA

A. Trening postaw w miejscu (Tan Lian) – Naukę Taijiquan rozpoczynano od kolejnych postaw. Ćwiczono je statycznie, rozwijając właściwe ułożenie ciała i zakorzenienie. Pracowano m.in. nad oddychaniem brzusznym i opadaniem łokci, rozluźnianiem bioder (kwa), zaokrąglaniem pleców, unikaniem podwójnego ciężaru, itd. Trwanie przez dłuższy czas w danej postawie pozwalało działać siłom grawitacji. Uczeń musiał dążyć do takiego ustawienia, w którym wysiłek związany z utrzymaniem pozycji był jak najmniejszy. Szczególną uwagę zwracano przy tym na właściwe zakorzenienie i tzw. Osiem Stabilności (Ba Wen), czyli umiejętność zachowania równowagi pomimo sił działających na centrum w ośmiu podstawowych kierunków. Na tym etapie nie pracowano jeszcze nad Peng Jing, czyli nad koordynacją całego ciała. Początkujący musi wpierw rozwinąć odpowiednie „połączenie” wszystkich części ciała. Należy pozwolić, aby środek ciężkości swobodnie opadał, kontaktując się z podłożem za pośrednictwem nóg. Doskonaląc postawę trzeba dokładnie analizować każdy jej element, gdyż złe nawyki wpływają później hamująco na rozwój. Jak mówi chińskie przysłowie: „Łatwo się nauczyć, trudniej poprawić”. Błędy trzeba zatem eliminować od razu.
Na daną postawę poświęcano nawet do 2 godzin dziennie. Gdy wszystkie jej elementy były już dostatecznie dopracowane (zwykle zajmowało to około miesiąca) można było przejść do następnej postawy.

B. Trening postaw w ruchu (Tang Xing Lian) – Poznaną na wcześniejszym etapie postawę wzbogacano o ruch, zachowując oczywiście wszystkie niezbędne dla Taijiquan wymogi. Pokazywano zastosowania, ale bez dokładnej analizy. Wymagano, aby ruch przypominał rozwijanie jedwabnej nici, tzn. żeby był powolny i równomierny. Ćwicząc postawę należało zachować rozluźnienie i „płynąć w powietrzu” – powietrze powinno wydawać się gęstsze i cięższe niż wykonywane ruchy. Uczono ponadto Otwierania i Zamykania (sposób pracy ciałem) oraz Połykanie i Wypluwania (sposoby oddychania). Podczas ruchu łatwo jest zgubić niektóre aspekty postawy, stąd konieczność stałego nadzoru ze strony nauczyciela. Ważne dla tego poziomu elementy to prawidłowe ułożenie ciała, właściwe zakorzenienie, umiejętność przesuwania się bez wykorzenia, generowanie siły z nóg i prowadzenie jej przez talię, ciągłość i lekkość ruchu. Opanowanie wszystkich niezbędnych aspektów danego ruchu wymagało zazwyczaj kolejnego miesiąca ciężkiej pracy (dla jednej postawy).

 

ŚREDNI POZIOM ZAAWANSOWANIA

A. Trening chodzenia (Jou Lian) – Nowa postawa, po etapie ćwiczeń statycznych i dynamicznych, była dołączana do serii poznanych wcześniej. Powstawała w ten sposób coraz dłuższa sekwencja ruchów. Cały proces nauki powtarzano wtedy od początku, aż opanowane zostały wszystkie kolejne postawy. Dodawanie nowego ruchu do dotychczasowych powodowało zazwyczaj utratę płynności, konieczne więc było stałe doskonalenie poznanego na treningu „chodzenia”. Dążono do tego, aby cała sekwencja sprawiała wrażenie jednego, ciągłego ruchu. Ważne też było, aby postawy „współpracowały” ze sobą. Zakorzenienie powinno przesuwać się razem ze stopami – czasem nauczyciel sprawdzał ten element wykonując niespodziewane pchnięcie.

B. Trening formy (Jou Jia) – Forma to element obecny w Taijiquan od pierwszego do ostatniego dnia ćwiczeń. Po opanowaniu wszystkich postaw praktykowana dotąd sekwencja ruchów stawała się formą. Doskonalono płynność i zakorzenienie, a stopniowo rozwijała się też wewnętrzna siła i przepływ energii. Formę opartą na „standardowym” sposobie wykonywania postaw (tzn. takim, jakiego uczą się początkujący) nazywano Formą średnią. Był to punkt wyjścia do kolejnych modyfikacji, które polegały na zwiększaniu tempa (Forma Szybka), obniżaniu postaw (Forma Niska) i ich podwyższaniu (Forma Wysoka). Na koniec wracano do ruchów zewnętrznie przypominających te z początku nauki (Forma Duża). W ten sposób nauczali formy Yang Ban Hou i Yang Jian Hou (synowie Yang Lu Chana, twórcy stylu Yang).

B. I. Forma średnia (Zhong Jia, medium frame) – Nazwa pochodzi od tego, że środek ciężkości znajduje się w pozycji pośredniej (nie za wysoko, nie za nisko). Ruchy są wykonywane identycznie, jak w początkowych etapach treningu, czyli dość obszernie. Formę średnią ćwiczono tak długo, aż stanowiła jeden, ciągły ruch.

B. II. Forma Szybka (Quai Jia, fast frame) – Zwiększano tępo wykonywania ruchów, dbając o zachowanie wszystkich niezbędnych wymogów Taiji. Środek ciężkości nieznacznie się obniżał. Celem numer jeden była zwinność. Chodziło o to, aby zakorzenienie nie stanowiło dodatkowej przeszkody, lecz poprzez wzrost stabilności ułatwiało swobodne poruszanie się. Do ćwiczenia tych cech świetnie nadaje się zmodyfikowany układ ruchów, znany jako Długi Boks Taiji („Taiji Long Boxing”). Twórcą tej formy był Yang Cheng Fu (wnuk Yang Lu Chana). Niektóre jej ruchy różnią się od tradycyjnej sekwencji, jednak większość pozostała praktycznie niezmieniona. W Długim Boksie Taiji uwydatnione zostały elementy bezpośrednio związane z walką, choć na pierwszym miejscu pozostają tu nadal płynność poruszania się i praca nad energią wewnętrzną, a nie zastosowania bojowe, Zresztą zastosowania te są „bezpostaciowe”, tzn. nie mają konkretnego kształtu. Można powiedzieć, że pozostają na etapie potencjału do zrealizowania.

B. III. Forma Niska (Di Jia, low frame) – Niskie postawy pozwalają ćwiczyć wytrzymałość i właściwe ułożenie ciała. Ruchy wykonuje się powoli, w tempie zbliżonym do formy średniej. Należy schodzić tak nisko, aby uda były równoległe do podłoża, lub jeszcze niżej. Obniżanie postaw musi być stopniowe. Absolutnie nie wolno tego procesu przyspieszać, gdyż traci się wtedy wiele wypracowanych wcześniej elementów.
Yang Ban Hou i Yang Shao Hou znani byli z tego, że zmuszali uczniów do ćwiczeń pod stołem kuchennym. Rozwijało to siłę i wytrzymałość – cechy niezbędne do generowania eksplozywnej siły bojowej (Jing). Trzeba jednak pamiętać, że celem Taiji nie jest generowanie siły, lecz pokonywanie większej siły przy użyciu mniejszej.

B. IV. Forma Wysoka (Gao Jia, high frame) – Trening wysokich postaw rozwija zakorzenienie i efektywność technik. Zakorzenienie powinno wynikać z właściwego ułożenia ciała, a nie z obniżania pozycji. Można wtedy siłę działającą na środek ciężkości skierować pionowo w dół, za pośrednictwem nóg, do ziemi. Efektywność jest natomiast związana z osiąganiem tych samych rezultatów przy stosowaniu coraz oszczędniejszych ruchów. Oba wymienione elementy sprzyjają koncentracji energii i swobodnemu uwalniani jej w dowolnym punkcie przestrzeni.
Wysokie postawy i drobne ruchy są charakterystyczne dla stylu Wu. Taki sposób wykonywania formy preferuje też w dzisiejszych czasach Zheng Ji, syn Yang Cheng Fu.

B. V. Forma Duża (Da Jia, large frame) – Na tym etapie sposób wykonywania postaw bardzo przypomina Formę średnią, lecz tylko pozornie. Ruchy są długie i obszerne, gdyż mieszczą w sobie różne przepływy energii. Atakująca nas ręka czy noga to w rzeczywistości pewna energia, więc Taijiquan zajmuje się przede wszystkim tą energią, a nie jej fizyczną postacią. Rozumienie tego i umiejętność wyczuwania działań przeciwnika były doskonalone na wszystkich wcześniejszych etapach treningu, więc teraz każdy ruch powinien mieć w sobie głęboko ukryte znaczenia. Tak ćwiczył Yang Cheng Fu. Większość osób ćwiczących Taijiquan dzisiaj stara się stosować do jego wskazówek, lecz w sposób odmienny od tradycyjnych metod. Poświęcają oni cały swój trening Formie Średniej, mając nadzieję, że wytrwała praktyka pozwoli im w końcu osiągnąć poziom Formy Dużej.

Forma – wykonanie Yang Cheng Fu

 

WYSOKI POZIOM ZAAWANSOWANIA

A. Pchające Dłonie (Tui Shou) – Ćwiczenie to pozwala na dokładną analizę umiejętności nabytych podczas praktykowania formy. Najpierw pracuje się nad czterema podstawowymi technikami ręcznymi (Peng, Lu, Ji, An) oraz nad dwoma sposobami poruszania się (krok do przodu, krok w tyłu), przy czym materiał wprowadzany jest stopniowo, tzn. od pojedynczych do podwójnych Pchających Dłoni i od ćwiczenia w miejscu do ćwiczeń w ruchu. Każdą technikę należy studiować, badając jej zastosowania i interakcje. Układ treningowy jest wprawdzie zaaranżowany, lecz nie należy koncentrować się na jego choreografii, tylko na doskonaleniu umiejętności. Odpowiedź na atak ze strony przeciwnika powinna być spontaniczna, a nie wyuczona, należy więc dążyć do odrzucenia zbędnych ograniczeń, takich jak zewnętrzny kształt techniki.

Pchające Dłonie

B. Duże Ściągnięcie czyli Duży Roll-back (Da Lu) – W tym układzie ćwiczy się kolejne cztery techniki ręczne (Tsai, Lie, Chou, Kao) oraz pozostałe trzy sposoby poruszania się (krok w prawo, krok w lewo, centrum). Należy je analizować podobnie, jak miało to miejsce wcześniej. Dzięki temu kroki stopniowo będą robiły się coraz mniejsze, a ruch po łuku zbliży się do linii prostej.
Opanowawszy wszystkie 13 technik (osiem ręcznych i pięć sposobów poruszania się), należy ćwiczyć je w dowolnie zmieniającej się kolejność. Jest to wprowadzenie do Walki (San Shou).

Duże Ściągnięcie

 

MISTRZOWSKI POZIOM ZAAWANSOWANIA

A. Walka (San Shou) – Do opanowania umiejętności realnej walki niezbędne jest ćwiczenie związanych z nią elementów podczas San Shou (dosł. Swobodne Ręce, Walka). Do San Shou można dochodzić na dwa różne sposoby – jeden wymyślony został przez Yang Cheng Fu, drugi był stosowany przez Yang Ban Hou. W obu metodach cel był ten sam: optymalna, spontaniczna i „pozbawiona kształtu” odpowiedź na dowolny atak ze strony przeciwnika.

A. I. Metoda Yang Cheng Fu – San Shou ćwiczy się w miejscu. Poszczególne techniki dobrane są w pary, na zasadzie „atak-obrona”. Po opanowaniu zestawu ataków i obron można je wykonywać bezpośrednio po sobie – jest to tzw. Forma Podwójna. Wykonywanie jej z partnerem pozwala na utrzymanie właściwego dystansu, zmiany kątów, timing, itd. Nie chodzi tu oczywiście o pokonanie partnera, lecz o podnoszenie własnych umiejętności.

Zastosowania bojowe – Yang i Yang Cheng Fu

A. II. Metoda Yang Ban Hou (tzw. San Tuei Shou) – Początkowo ćwiczy się same Pchające Dłonie, wykonując techniki w całkowicie dowolnej kolejności. Następnie wzbogaca się to ćwiczenie o dodatkowe elementy, które zwiększają jego realizm (np. uderzenia lub rzuty). Stopniowo repertuar technik jest coraz większy i trening osiąga poziom Swobodnej Walki.

A. III. Swobodna Walka (Free style San Shou) – Techniki walki stosuje się w dowolnie wybrany sposób, podobnie jak ma to miejsce w prawdziwej walce, ale partnerzy nie mają intencji uczynienia przeciwnikowi krzywdy. Zdobyte podczas walki doświadczenia pozwalają lepiej rozumieć istotę Taijiquan i rozwijają uniwersalny (pozbawiony konkretnego kształtu) charakter technik.

B. Trening z bronią – Ten etap rozwoju zarezerwowany był tylko dla tych, którzy opanowali cały wcześniejszy materiał i chcieli dalej rozwijać swoje rozumienie zasad Taijiquan. W ramach stylu Yang uczono trzech broni: miecza (Jian), szabli (Dao) i włóczni (Jiang). Sposób uczenia tego materiału był podobny do metod opisywanych powyżej, tzn. naukę rozpoczynano od poszczególnych postaw i form, aby przez ćwiczenia podwójne (np. Lepkie Miecze) dojść do elementów walki (San Shou).

Trening z kijem

—– —– —–

Autor: PETER LIM TIAN TEK
Tłumaczenie: uczniowie naszej Szkoły
Edycja: Mariusz Sroczyński
W tekście dokonano kilku skrótów i wyjaśnień w stosunku do oryginału.